Termin ten po raz pierwszy został użyty przez angielskiego neurologa Sir Charlesa Scota Sherringtona w 1902 r. Natomiast twórcą teorii integracji sensorycznej jest dr A. Jean Ayres (1920–1989), psycholog, terapeuta i pracownik naukowy Uniwersytetu Kalifornijskiego w USA. W latach 60-tych XX wieku badaczka sformułowała hipotezy wskazujące na związki procesów integracji sensorycznej z procesami uczenia się. dr A. Jean Ayres opracowała podstawy teorii SI, jak również metody diagnozy i terapii – m.in. Południowo-Kalifornijskie Testy Integracji Sensorycznej.
Co to jest integracja sensoryczna (SI)?

W każdym momencie naszego życia, dociera do nas niezliczona ilość impulsów nerwowych, a to wszystko za pośrednictwem naszych zmysłów. Bez odpowiedniej eliminacji, selekcji i organizowania tych informacji, nasze ciało nie byłoby w stanie adaptować się do środowiska. Integracja sensoryczna - to skomplikowany proces, podczas którego układ nerwowy człowieka odbiera informacje z receptorów wszystkich zmysłów (takich jak: wzrok, słuch, dotyk, smak, węch, układ przedsionkowy, interoceptywny i proprioceptywny), następnie segreguje, interpretuje oraz integruje je z wcześniejszymi doświadczeniami - tak, aby mogły być wykorzystane w celowym i efektywnym działaniu. Na tej podstawie mózg tworzy odpowiednią do sytuacji reakcję adaptacyjną.
Integracja sensoryczna rozpoczyna się już w okresie płodowym i trwa do około 7 roku życia. Nierozwinięcie się określonych umiejętności w kolejnych etapach rozwoju powoduje powstawanie trudności w funkcjonowaniu i zachowaniu dziecka.

Zaburzenia rozwoju integracji sensorycznej

Jeśli integracja zmysłowa nie przebiega prawidłowo następują odstępstwa i opóźnienia w rozwoju funkcji związanych z pracą i współpracą poszczególnych zmysłów, najczęściej zaburzenia te dotyczą niedostatecznej integracji w zakresie zmysłów „bliższych”: propriocepcji, dotyku i układu przedsionkowego. Jednak zdarza się, że
problemy obejmują jedynie zmysły „dalsze”: węch, smak, wzrok, słuch.
Patomechanizm zaburzeń SI: należy pamiętać, iż zaburzenia integracji sensorycznej mają podłoże neurofizjologiczne, a nie anatomiczne, związane są z funkcjonowaniem poszczególnych struktur OUN, odpowiedzialnych za odbieranie impulsów, organizowanie, odczytywanie i budowaniem adekwatnej odpowiedzi adaptacyjnej.

Wczesne objawy dysfunkcji procesów sensorycznych

• omijanie kluczowych etapów rozwoju w pierwszym roku życia
(lub osiąganie ich z opóźnieniem),
• niechęć do bliskości z matką, dziecko nie lubi być przytulane, głaskane,
• trudności w samoobsłudze w wieku przedszkolnym,
• niechęć do pewnych zabaw i aktywności,
• często występuje opóźniony rozwój mowy,
• trudności w nauce czytania i/lub pisania
(objawy dysleksji, dysgrafii),
• problemy z nauką złożonych czynności manualnych,
• niska sprawność ruchowa, dziecko może długo mieć problemy z motoryką dużą, sprawiać wrażenie dziecka niezgrabnego, potykać się, uderzać o przedmioty,
• nie potrafi bawić się samodzielnie, nie umie organizować czasu i przestrzeni, w której się porusza,
• zaburzenia emocji (związane z odpowiedzią adaptacyjną): dziecko przesadnie bojaźliwe lub agresywne,
• problem w nawiązywaniu kontaktów społecznych, zawieraniu znajomości

Najczęstsze objawy utrwalonych deficytów SI

Z dysfunkcji SI nie wyrasta się, inne mogą być objawy kliniczne u dziecka, nastolatka, osoby dorosłej, jednak problem pozostaje ten sam:

• nadpobudliwość psychoruchowa,
• słaba koordynacja ruchowa,
• nieefektywne przyswajanie wiedzy,
• deficyty uwagi,
• problemy z organizacją czasu,
• problemy w nawiązywaniu relacji społecznych,
• niedojrzałość emocjonalna,
• niskie poczucie własnej wartości.

Teoria integracji sensorycznej opiera się na:
• Plastyczności neuronalnej - czyli zdolność mózgu do zmian i modyfikacji - dokonuje się ona przez całe życie, jednak znacznie większa jest u małych dzieci.
• Sekwencyjności rozwoju procesów integracji sensorycznej. Złożone czynności i zachowania rozwijają się w oparciu o bardziej podstawowe, wcześniej zdobyte doświadczenia i umiejętności.
• Integralności systemu nerwowego - wyższe struktury mózgu ewaluują z niższych. Mózg funkcjonuje jako całość i istnieje wzajemna zależność między ośrodkami podkorowymi i korowymi.
• Reakcjach adaptacyjnych - czyli adekwatnych reakcji do wymogów środowiska. Reakcje adaptacyjne wpływają na rozwój integracji sensorycznej, a procesy integracji sensorycznej przyczyniają się do pojawienia się coraz bardziej złożonych reakcji adaptacyjnych na zasadzie sprzężenia zwrotnego.
Bazowe zmysły w integracji sensorycznej to: układ przedsionkowy, proprioceptywny i dotykowy. Zaczynają one pracować bardzo wcześnie, bo już w okresie prenatalnym. Ich prawidłowe funkcjonowanie wpływa na pracę pozostałych zmysłów, przyczynia się do rozwoju napięcia mięśniowego, koordynacji ruchowej, reakcji równoważnych, ruchów gałek ocznych i świadomości ciała.

Na czym polega terapia Integracji Sensorycznej?

Głównym zadaniem terapii SI jest dostarczenie dziecku, podczas jego aktywności ruchowej, odpowiedniej ilości bodźców sensorycznych, wywołujących w konsekwencji poprawę integracji bodźców docierających do dziecka z otoczenia, jak i jego ciała i wywołanie właściwej reakcji adaptacyjnej. Terapia SI polega na aktywności i ćwiczeniach ruchowych stymulujących poszczególne układy zmysłów. Do terapii wykorzystywany jest specjalistyczny sprzęt taki jak: podwieszane platformy, hamaki, deskorolki, równoważnie, a także materiały o zróżnicowanej fakturze do stymulacji dotykowej, materiały do stymulacji wzrokowej, węchowej, smakowej itp. Ćwiczenia muszą być dostosowane do indywidualnych potrzeb i możliwości dziecka, nie mogą być ani za łatwe ani za trudne (balansowanie na granicy możliwości dziecka). Ważne jest, by dziecko chętnie uczestniczyło i miało poczucie, ze współtworzy zajęcia z terapeutą. Podczas zajęć nie uczymy nowych umiejętności, ale wzmacniamy procesy nerwowe leżące u ich podstaw, a umiejętności pojawią się w sposób naturalny. Terapia SI poprawia funkcjonowanie centralnego układu nerwowego ( mózgu) dziecka i wpływa na zmianę jego zachowania w sferze motorycznej (kształtuje prawidłowe napięcie mięśniowe i koordynację ruchową), emocjonalnej oraz poprawia umiejętności językowe i poznawcze, a przede wszystkim wpływa na lepszą efektywność uczenia się przez dziecko.

Dla kogo przeznaczona jest terapia SI?

Dla dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym, które:
• pomimo normy intelektualnej mają problemy z nauką,
• z opóźnieniem i zaburzeniami rozwoju mowy

Jako metoda wspomagająca w pracy z dziećmi:
• z niepełnosprawnością intelektualną,
• z zespołami genetycznymi (np. z zespołem Downa),
• z autyzmem,
• słabo widzącymi, niewidomymi, głuchoniewidomymi,
• słabo słyszącymi,
• z ADHD, ADD,
• z mózgowym porażeniem dziecięcym,
• z niemowlętami z grupy ryzyka.